Do systemu edukacji w Szwecji, poza szkołami podstawowymi, gimnazjami i szkołami dla dorosłych należy również opieka nad dziećmi przed rozpoczęciem nauczania w szkole.
Dzieci od ukończonego pierwszego roku życia do momentu rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, o ile ich rodzice pracują lub studiują, mają prawo do pedagogicznie kwalifikowanej opieki w przedszkolu, domu dziennym, a wieku od 6-7 lat w tzw. klasie przedszkolnej. Udział w żadnej z tych form opieki nie jest obowiązkowy – natomiast obowiązkiem gminy jest zapewnienie dziecku miejsca. Nawet dzieci rodziców niepracujących i niestudiujących, ale ubiegających się o pracę lub studia, mają prawo do 15 godzin w tygodniu pobytu w przedszkolu lub jego odpowiedniku.
W przedszkolu pracuje się nad wszechstronnym rozwojem dziecka. Nawet w tzw. klasach przedszkolnych, odpowiedniku dawnej klasy zerowej, nie ma obowiązku uczenia się pisania i czytania.
Zagwarantowanie opieki nad dzieckiem dopiero po ukończeniu przez nie roku życia, wynika z możliwości niezwykle długiego pozostawania z dzieckiem w domu. Matka i ojciec mają prawo w sumie do 480 dni płatnego urlopu na dziecko, z czego każde z nich musi wykorzystać minimum 60 dni. Pozostałe dni mogą podzielić wedle swego uznania. Pobierają w tym czasie trochę mniej niż 80% zarobków.
Opieka przedszkolna jest częściowo odpłatna. Częściowo, bo gros kosztów pokrywanych jest z budżetu gminy. Najwyższa roczna opłata wnoszona przez rodziców/opiekunów wynosi 15 do 120 koron. Podczas gdy roczny koszt przedszkolnego miejsca to 117 500 koron. Opłaty są uzależnione od wysokości dochodów rodziny, do pewnej wysokości (ustalona jest maksymalna opłata) i liczby dzieci objętych opieką.
Moment rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej pozostawiono w pewnej mierze do decyzji rodziców lub prawnych opiekunów. Można rozpocząć naukę w wieku lat 6, 7 a nawet 8.
Szkoła podstawowa ma 9 klas. Dopiero w 6 klasie, od półrocza zimowego 2012 będą wystawiane oceny ze wszystkich przedmiotów. Jeszcze niedawno pierwsze oceny pojawiały się w 8, a później w 7 klasie. Obowiązywał opisowy system oceny postępów ucznia, początkowo wyłącznie ustny, później pisemny. W ten sposób rodzice byli informowani, w jakim stopniu ich dziecko spełnia wymogi programu, jakie ma trudności, w czym należy mu pomoc. Obecnie, oprócz wcześniejszych ocen, w skali od A do F, gdzie A jest oceną najlepszą a F negatywną, w klasach 3, 6 i 9 dzieci piszą ogólnokrajowe sprawdziany ze szwedzkiego, matematyki i tak zwanego szwedzkiego jako drugiego języka – dla dzieci o innym języku macierzystym. W 6 i 9 klasie dochodzi sprawdzian z angielskiego.
Warto wspomnieć o jeszcze jednym obowiązku gminy. Musi ona zapewnić miejsce w świetlicy dzieciom do 12 lat, o ile rodzice uczą się lub pracują. Nazwa świetlica nie jest tu zbyt szczęśliwa. „Fritidshem” znaczy „dom w czasie wolnym”. Jednostki te ściśle współpracują ze szkołami i absolutnie nie są przechowalniami dzieci.
Gimnazjum w Szwecji jest w tej chwili trzyletnie. O możliwości wyboru gimnazjum decydują końcowe oceny ze szkoły podstawowej, ale wszystkie dzieci mają prawo kontynuować w nim naukę. Szkoła podstawowa ma jeden profil, natomiast gimnazjum jest ukierunkowane: praktycznie lub teoretycznie. Na przykład można uczyć się zawodu mechanika samochodowego, stolarza, fryzjera albo wybrać profil matematyczno-przyrodniczy, społeczny, humanistyczny czy ekonomiczny. Są też kierunki artystyczne. Oczywiście nie wszystkie gimnazja mogą zaproponować pełen wachlarz kierunków.
Gimnazja również przeprowadzają ogólnokrajowe sprawdziany z przedmiotów obowiązujących w danym profilu. Te sprawdziany mają być pomocą nie tylko w ocenie ucznia, ale przede wszystkim w udoskonalaniu metod nauczania i programów nauki.
W Szwecji nie ma w szkole drugoroczności – repetowania klasy. Kończy się klasę bez pełnowartościowego świadectwa.
Zarówno w szkole podstawowej jak i w gimnazjum prowadzona jest nauka języka ojczystego, o ile nie jest nim szwedzki. Warunkiem korzystania z lekcji języka ojczystego jest umiejętność porozumiewania się nim. To znaczy dziecko polskich rodziców, którzy nie zadbali o używanie polskiego w domu, nie ma prawa do lekcji. Jest to najczęściej 1 godzina w tygodniu, w lekcjach uczestniczy na ogół kilkoro dzieci na tym samym poziomie znajomości języka. Może być też inaczej, to w dużej mierze zależy od nauczyciela języka.
Obowiązek chodzenia do szkoły trwa do ukończenia 16 roku życia.
Szkoła jest bezpłatna. Również podręczniki są darmowe, co nie znaczy, że zawsze dostaje się nowe. Dzieci i młodzież otrzymują w szkole obiad, a rodzice informację, co jadły, aby mogli uwzględnić to w planowaniu posiłków w domu.
Od 1992 roku, po wieloletnich dyskusjach i sporach, zezwolono na prowadzenie szkół zarówno podstawowych jak gimnazjalnych, innym podmiotom niż gminy. System finansowania jest taki sam, jak w szkołach gminnych: do każdego ucznia przypisana jest pewna kwota pieniędzy. Nie są one jednak związane z gminami i potocznie nazywane są szkołami wolnymi. Inna grupa to szkoły prywatne, które oprócz środków z gminy pobierają opłaty od uczniów.
Wymogi w stosunku do tych szkół są identyczne jak do szkół komunalnych-gminnych.
Wolne szkoły i przedszkola cieszą się dobrą opinią i ich liczba wzrasta.
Magda Cedro
