Co daje zabawa?
Aby docenić znaczenie zabawy, warto wiedzieć, jak wiele obszarów rozwijanych jest podczas tej formy aktywności:
• ciekawość, spostrzegawczość, wrażliwość na podobieństwa i różnice czyli różne kompetencje poznawcze,
• koordynacja wzrokowo-ruchowa, motoryka i sprawności manipulacyjne,
• wyobraźnia, fantazja, postawa twórcza,
• zainteresowanie przedmiotami, ludźmi, różnymi sytuacjami, także samym sobą,
• umiejętność komunikowania się z otoczeniem i ekspresji własnych emocji,
• samodzielność, zaradność i wytrwałość w działaniu,
• umiejętność nawiązywania kontaktów i współpracy z innymi ludźmi.
Niemowlę bada świat
W pierwszym okresie życia dominują zabawy manipulacyjne. Są to proste ruchy, które dokonywane są na przedmiotach lub bez ich udziału. Dzieci w tym okresie potrząsają, obracają czy też naciskają przedmioty znajdujące się w ich zasięgu. Do pierwszego roku życia takie zabawy mają tak zwany charakter niespecyficzny – to, co robi z przedmiotem dziecko, nie jest związane z przeznaczeniem danego obiektu. Niezależnie od tego, czy zabawka poddaje się wyginaniu, wydaje dźwięk czy jest bardzo kolorowa, będzie postukiwana, gryziona, smakowana, obracana i potrząsana. Jest to ważny trening, który pozwala poznać właściwości otaczających dziecko przedmiotów.
Rozszerza też zdolności manipulacyjne. Rozwijają się mięśnie oraz kontrola nad nimi. Taki rodzaj zabawy przygotowuje dziecko do momentu, gdy zacznie używać zabawek i przedmiotów codziennego użytku ze względu na ich właściwości.
Bogactwo doświadczeń
Następnym etapem zabawy jest manipulacja specyficzna, czyli poprzedzona opanowaniem pojęcia przedmiotu i rozpoznawaniem jego cech. Ten etap rozpoczyna się pod koniec pierwszego roku życia. Pozytywna dla rozwoju dziecka będzie możliwość bawienia się jak najbardziej różnorodnymi przedmiotami, takimi jak grzechotki, krążki nakładane na patyk, zabawki wydające różnorodne dźwięki, pudełka, które można otwierać i zamykać. Dzięki zróżnicowaniu zabawek i przedmiotów, z jakimi się styka, dziecko wszystkimi zmysłami chłonie różnorodność świata – odmienne faktury, kolory, zapachy. Dzieci bawiące się z rówieśnikami wzajemnie podpatrują różne sposoby wykorzystania przedmiotów, ale wskazane jest, aby także dorośli wskazywali różne możliwości zabawy i odpowiednio nazywali to, co robi dziecko, czy mówili o cechach przedmiotu.
Mały konstruktor
Kolejnym etapem są zabawy konstrukcyjne. Dzieci potrafią już działać intencjonalnie i tworzyć różne konstrukcje. Popularną formą są budowle z klocków, wycinanie lub wyrywanie form z papieru, tworzenie ich z piasku czy ciastoliny. Takie formy zabawy działają stymulująco na rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Istotne jest, aby dziecko miało dostęp do różnych materiałów, z których może tworzyć swoje konstrukcje, a także przyborów do malowania i rysowania. Pod koniec wieku przedszkolnego dzieci są zdolne do kopiowania znaków graficznych i obrazków, co w dużym stopniu przygotowuje do nauki pisania. Cenne jest także, że dziecko uczy się przewidywania własnych działań oraz wytrwałości.
Pamiętajmy, aby wspierać dziecko emocjonalnie. Warto pochwalić malucha za wynik, ale też za zaangażowanie w pracę i wytrwałość. W razie potrzeby warto zachęcać do ukończenia budowli czy pracy z plasteliny. Dorosły może też podpowiadać pomysły, nie narzucając jednak rozwiązań. Porównywanie do innych dzieci nie jest dobrą taktyką, bo każdy maluch posiada inne możliwości skupiania uwagi, temperament czy zdolności manipulacyjne.
Udawanie dorosłych
Inny rodzaj zabaw to zabawy fikcyjne. Dzieci w wieku przedszkolnym bawią się w sklep, dom, lekarza – podpatrując codzienne sytuacje. Bywa też, że dzieci czerpią pomysły z programów telewizyjnych. Ten rodzaj aktywności pozwala na oswajanie się z różnymi rolami społecznymi, a także uczy współdziałania w grupie. W niby-sklepie zwykle jedno dziecko jest kasjerem, inne przyjmuje rolę kupującego. Taka sytuacja wymaga już pewnych wzajemnych ustaleń, ustępstw czy zamiany ról. Dzieci zwykle nie potrzebują zbyt wielu przedmiotów służących jako rekwizyty – główną rolę odgrywa ich wyobraźnia. Można jednak wspomagać czy inspirować takie sytuacje odpowiednimi zabawkami, takimi jak plastikowe filiżanki czy narzędzia. Warto, aby takie przedmioty mogły służyć w różnych scenariuszach zabaw – wtedy dziecko będzie poszerzało repertuar ról i nie znudzi się. Temu celowi służy tzw. skrzynia skarbów, jaka powinna znajdować się w każdym dziecięcym kąciku czy pokoju.
Paweł Wakuła – psycholog
