Niepoprawny sposób połykania?

Ale jest jeszcze jedna niezwykle ważna rzecz, na którą zwracają uwagę logopedzi – uszkodzenia oraz zaburzenia czynnościowe (złe nawyki) w obrębie narządu żucia, czy też nieprawidłowe oddychanie (oddychanie przez usta), mogą determinować nieprawidłowy rozwój lub zaburzenia w nabywaniu prawidłowej mowy. Jedną z czynności mających kolosalne znaczenie dla rozwoju narządu żucia, a co za tym idzie – artykulacji, jest przebieg połykania. Połykamy około 1000 razy na dobę!

Połykanie jest czynnością wielopoziomową, uzależnioną od poprawnego funkcjonowania układu nerwowego, oddechowego oraz skoordynowanej pracy mięśni. Wyróżnia się 2 typy połykania:

Typ niemowlęcy polega na tym, że w trakcie połykania język ułożony jest płasko na dnie jamy ustnej, czubek języka znajduje się natomiast w kontakcie z wargami, czyli tkwi między dziąsłami (lub zębami), takie połykanie odbywa się przy lekko rozwartych szczękach, a w trakcie połykania mocno zaciskają się usta (uruchamiają się mięśnie ustno-twarzowe).

Typ dojrzały polega natomiast na tym, że w trakcie połykania czubek języka oraz jego boki stykają się z górnymi zębami i dziąsłami, zarówno przednimi, jak i bocznymi, szczęki przy tym rodzaju połykania są zaciśnięte, a w trakcie połykania usta są lekko zwarte (następuje skurcz mięśni żuchwowo-gnykowych, które unoszą dno jamy ustnej i dociskają język do podniebienia).

Określony typ połykania w dużym stopniu związany jest z występowaniem lub brakiem występowania tzw. pionizacji języka u danej osoby, ważne że musi to być pionizacja tzw. „szerokiego” języka. Pionizacja języka jest normą dla osób dorosłych, jest zjawiskiem przemieszczania się przedniej części języka w kierunku przedniej części podniebienia w czasie tzn. połykania i artykulacji.

W literaturze przedmiotu pojawiają się różne informacje, dotyczące ram czasowych kształtowania się zmiany sposobu połykania z niemowlęcego na dojrzały i pionizacji języka. Jedni twierdzą, że początek zmiany następuje przed wyrośnięciem kłów i trzonowców mlecznych (dość często w momencie pojawienia się siekaczy mlecznych – 6. miesiąc), a zakończenie tego procesu następuje w 2-3 r. ż, a czasem w 4 r. ż. (B. Mackiewicz). Inni natomiast uważają, że niemowlęcy typ połykania  zanika około 1. r. ż. (W.R. Proff i H. W. Fields), jeszcze inni, że połykanie dojrzałe powinno się pojawić w 18. miesiącu życia (B. Wędrychowska-Szulc). Wielu jednak autorów jest zgodnych co do jednego, że przetrwałe połykanie typu niemowlęcego po 4. roku należy już traktować jak dysfunkcję (wadę).

Prawidłowe połykanie z końcem języka ułożonym na podniebieniu powinno być dobrze opanowane do rozpoczęcia wymiany zębów mlecznych na stałe! Dlaczego? Ponieważ nieprawidłowe połykanie może prowadzić do powstawania wad zgryzu (m.in. zgryzu otwartego, gdzie zęby zwierają się tylko w bocznych odcinkach łuków zębowych, czy tyłozgryzu, gdzie żuchwa jest za bardzo cofnięta lub zgryzu krzyżowego, w którym którykolwiek z zębów dolnych jest położony na zewnątrz w stosunku do zębów górnych, czy przodozgryzu, gdzie zęby przednie dolne znajdują się przed zębami górnymi), bądź pogłębiania wad zgryzu. Wady zgryzu z kolei związane są z powstawaniem różnorodnych wad wymowy, np. seplenienia międzyzębowego itp.

Na zaburzenie procesu pionizacji języka, a co za tym idzie, zmiany sposobu połykania, może mieć wpływ długotrwałe picie z butelki, długotrwałe używanie gryzaków, przetrwałe ssanie palca, nawykowe oddychanie przez usta, czy nieodpowiedni kształt smoczka do karmienia lub też krótkie wędzidełko podjęzykowe.

Jak sprawdzić, czy twoje dziecko połyka poprawnie?

Zapytaj logopedę, to najprostszy sposób lub sprawdź sam. Poproś dziecko, żeby otworzyło buzię, podniosło język do góry i tam go przytrzymało (przykleiło), potem zwarło zęby i, nie zamykając ust, przełknęło ślinę. Jeśli dziecko zamknie wargi i/lub otworzy zęby, wpychając między nie język, i/lub nie potrafi podnieść języka do podniebienia, to najprawdopodobniej ma nieprawidłowy sposób połykania. Wtedy należy zgłosić się do logopedy.

Jak zmienić niepoprawny sposób połykania? – Ćwiczyć!

Korekcyjne ćwiczenia połykania zaczyna się od ogólnych ćwiczeń wzmacniających mięśnie języka i ust. Potem stosuje się ćwiczenia, które podnoszą szeroki język w kierunku podniebienia (pionizacja szerokiego języka). Dopiero w dalszej kolejności prezentuje się dziecku inny model połykania oraz uczy się stosowania tego sposobu do połykania pokarmów, płynów i śliny.

Zestaw ćwiczeń zmierzających do poprawy sprawności języka i ust oraz pionizacji szerokiego języka można otrzymać u logopedy – ustal z logopedą codzienny czas pracy z dzieckiem (10-15 minut 2 razy dziennie). Zmiana sposobu połykania to długotrwały proces, czasem trwa on kilka-kilkanaście miesięcy, zanim dziecko nawykowo zacznie stosować nowy sposób połykania.

Poprawne połykanie to naturalne i jedno z lepszych, bo „bezbolesnych”, ćwiczeń pionizujących język i przygotowujących twoje dziecko do wymowy głosek górnych typu L/SZ/Ż/CZ/DŻ/R. Pamiętasz? Połykamy około 1000 razy na dobę!

Anna Prokop – logopeda, LOGOPUNKT