Na dobry początek…
W wielu przypadkach podstawowym źródłem błędnych zachowań wobec dzieci są wzorce przekazane w dzieciństwie. Ludzie robią różne rzeczy automatycznie, bez refleksji, naśladując zachowania i reakcje, które obserwowali przez lata. Wzorce te są tak mocno zakorzenione, że trudno mieć nad nimi kontrolę. Dlatego też rodzice mogą traktować swoje dzieci w ten sam sposób, w jaki kiedyś sami byli traktowani przez swoich rodziców. Aby uniknąć niektórych błędów w wychowaniu, warto skonfrontować przekonania dotyczące modelu rodziny pochodzące od swoich rodziców z własnymi. Uświadamiając sobie ich istnienie można je zmodyfikować, dostosować do obecnych i w efekcie zatrzymać przekazywane z pokolenia na pokolenie przyzwyczajenia. Pomoże to odciąć się od automatycznych reakcji i postępować zgodnie z własnymi wartościami.
Co dalej, czyli kiedy powinna zapalić się czerwona lampka?
Refleksja nad własnym dzieciństwem, ustalenie celów oraz priorytetów określających relacje z dzieckiem stanowią solidną podstawę, która pozwoli ograniczyć powielanie błędów swoich rodziców w przyszłości. Jednak nie spowoduje ich całkowitego wyeliminowania.
Na co jeszcze warto zwrócić uwagę, aby uniknąć najbardziej powszechnych błędów wychowawczych?
- na nadmierny rygor i bezwzględne posłuszeństwo – wprowadzanie nadmiernej dyscypliny budzi w dziecku uczucie strachu – odbierając mu swobodę, kontrolując jego zachowania oraz domagając się posłuszeństwa, kształtuje się w nim uległą i podporządkowaną postawę; wpływa to na wzajemne relacje, które opierają się przede wszystkim na nierównowadze sił, poczuciu lęku i zależności, a w konsekwencji na drugi plan zepchnięte są inne emocje; posłuszeństwo dziecka nie wynika z rozumienia ustalonych zasad, ale z obawy przed karą;
- na wyręczanie dziecka oraz nadopiekuńczość – rodzic wykonując obowiązki za dziecko, zastępując go w różnego rodzaju działaniach, rozwiązując za nie problemy czy chroniąc je przed wszelkimi zagrożeniami, uniemożliwia mu dążenie do samodzielności, czyni go zależnym od siebie, ale również ogranicza jego rozwój; poprzez takie działanie dziecko wzrasta w przekonaniu, że nie da sobie rady, wymaga pomocy i wsparcia ze strony dorosłego; w efekcie ma obniżone poczucie własnej wartości i kształtuje w sobie wyuczoną bezradność oraz bierną postawę na przyszłość; zwiększa to ryzyko, że w życiu dorosłym takie dziecko nie będzie potrafiło poradzić sobie z napotykanymi trudności, a uczucie doznanej porażki będzie bardzo bolesne;
- na hamowanie aktywności i ciekawości świata – ograniczanie spontaniczności oraz chęci poznawania świata poprzez przerywanie, zakazywanie czy zmianę aktywności dziecka daje mu do zrozumienia, że jego zainteresowania są nieistotne, bezwartościowe i rodzic nie liczy się z jego potrzebami; dziecko mając aprobatę ze strony rodzica czuje się przez niego wspierane, ma świadomość, że jest ważne i kochane, a rodzic akceptuje je takim, jakie jest; dzieci od pierwszych dni swojego życia poznają świat wszystkimi zmysłami i każda napotkana rzecz jest dla nich niezwykle interesująca, dlatego warto wspierać je w tych czynnościach;
- na brak granic – dziecko nie posiada wiedzy o świecie, która pozwoliłaby mu na ocenę tego, co jest dobre, a co złe, dlatego stawiając mu granice rodzice nie tylko przekazują mu istotne informacje, zasady i wartości, ale tym samym zapewniają mu poczucie bezpieczeństwa – dziecko dzięki zasadom ma możliwość przewidywania; maluch bez granic czuje się zagubiony; pełna swoboda nie tylko nie sprzyja rozwojowi dziecka, ale także zaburza jego poczucie bezpieczeństwa;
- na brak konsekwencji – konsekwencje ściśle wiążą się z granicami; przestrzeganie ustalonych zasad buduje strukturę opartą na poczuciu bezpieczeństwa, ale również daje dziecku poczucie przewidywalności i kontroli; niekwestionowanie wprowadzonych zasad, których miało przestrzegać dziecko, otwiera mu furtkę do ich nadmiernego testowania oraz przekraczania wyznaczonych granic; rodzic niekonsekwentny w przestrzeganiu jednej zasady, nie powinien oczekiwać, że dziecko dostosuje się do innych, ponieważ uruchamia się tym samym efekt domina;
- na “odmienne fronty” rodziców – zgodność obojga rodziców w sprawach wychowawczych jest niezmiernie istotna; jeśli dziecko widzi, że rodzice mają odmienne zdania, a kwestie sporne rozstrzygają między sobą przy dziecku, wówczas ma ono przestrzeń do “żonglowania” obowiązującymi zasadami w korzystny dla siebie sposób; dlatego ważne jest, aby rodzice uzgodnili między sobą wszelkie zasady, jakie powinny obowiązywać w domu, które będą jednocześnie akceptowane przez każdego z nich;
- na łamanie własnych zasad – jeśli rodzic ma określone wymagania względem dziecka i wprowadza w życie pewne zasady, on także powinien ich przestrzegać, w przeciwnym razie wysyła dziecku sprzeczny komunikat; dzieci są doskonałymi obserwatorami i uczą się przez naśladowanie – w głównej mierze swoich rodziców;
- na nieumiejętność panowania nad własnymi emocjami – jeśli rodzic w sytuacjach trudnych traci kontrolę nad swoimi emocjami, przekazuje dziecku niewerbalny komunikat, że ono również w taki sposób może poradzić sobie z nagromadzonymi pokładami złości czy wściekłości;
- na stawianie dziecku wygórowanych oczekiwań –wymagania nieadekwatne do możliwości dziecka wpływają niekorzystnie na jego samoocenę, obniżając ją; budzi to w dziecku poczucie winy, że nie jest wystarczające dobre, by sprostać wymaganiom rodzica; w wyniku kolejnych niepowodzeń obniża się poczucie własnej wartości, jak również motywacja do działania; dziecko nie może być najlepsze w każdej dziedzinie;
- na krytyce zamiast chwalenia –jeśli rodzic nie będzie skupiał uwagi na pozytywnych aspektach zachowania dziecka, nie będzie doceniał go i chwalił, a koncentrował się głównie na tym, co złe, wówczas dziecko otrzyma komunikat, że bardziej opłaca się zrobienie czegoś, co zezłości rodzica, ponieważ tylko wtedy zwraca on na nie uwagę; dziecko niezauważne będzie dążyć do tego, aby chociaż na chwilę zdobyć uwagę rodzica dla siebie, niezależnie od konsekwencji, jakie będzie musiało ponieść;
Należy podkreślić, że opisane powyżej sytuacje mają na celu wskazanie rodzicom kierunku, w jakim powinni zmierzać, wychowując swoje dzieci, nie jest bowiem możliwe wyeliminowanie wszystkich powyższych błędów. Warto o tym pamiętać, ponieważ zbyt wysokie wymagania rodzica względem samego siebie i dążenie do ideału może w równym stopniu zaburzyć relacje z dzieckiem, co omówione błędy. Rodzic będący “chodzącym ideałem”, który nie popełnia błędów pokazuje swojemu dziecku, że ono także musi być ideałem. W związku z tym warto czasem przymknąć oko na pewne kwestie, ponieważ nikt nie jest perfekcyjny!
Bibliografia:
10 błędów popełnianych przez dobrych rodziców, K. Steede, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2007;
Szczęśliwi rodzice, szczęśliwe dzieci, K. Łukawska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2011;
Błąd w wychowaniu, A. Gurycka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1990.
Tekst przygotwany przez Fundację Zobacz… JESTEM oraz www.poradniajestem.pl
